Bugün Agony Auntie bize öz uyarım davranışlarını anlatacak…
‘Öz uyarım davranışları problem davranış olarak görülmemeli, bunlar aynı zamanda savunma öz uyarım hareketleri, duyusal süreçlerle mücadele etmenin muhteşem bir yoludur. Mırıldanmak, şarkı söyleme, kâğıda bir şeyler karalamak… Çıktı, girdiyi bloke eder. Pek çok otizmli bireyin sizinle konuşurken bakışlarını kaçırmalarının sebebi budur.
Göz temasından kaçınırlar. ‘Size bakıyorsam, söylediklerinizi dinlemiyorum’ demektir. Bakışlarımı kaçırırsam… dikkat verebilirim araba sürerken olduğu gibi. Girdiyi alabilmek için çıktı yaratıyorum. İnsanlar kâğıda bir şeyler karalarken, etrafa dikkatimizi vermediğimizi düşünebilir. Aslında yaptığımız şey öz uyarımdır! Dolayısıyla tekrara dayalı, uyarıcı ve kişiye sakinleştirici ve rahatlatıcı gelen her şey, öz uyarım hareketleridir. Mesela şu anda yaptığım da bu! Ellerimi sıkmak, benim öz uyarım hareketlerimden biri. İnsanların kulaklarını sıkmak, ezmek, ellerimi çırpmak, yerimde sallanmak, volta atmak, zıplamak, sağa sola sıçramak.
Aynı şeyleri tekrar tekrar söylemek (Ekolali). Kelime oyunları tüm bunlar, öz uyarım davranışlarıdır. Öz uyarım davranışları, duygularımızla bağlantılıdır. Sadece duyusal değil, aynı zamanda duygusal yani endişelendiğimde, endişe/kaygı tüm vücudumu kapladığında, üzüldüğümde, öfkeye kapıldığımda ya da tüm vücudum, mutluluk duygusunun etkisi altına girdiğinde… Bundan kurtulmak, yerine başka bir şey koymak ya da ifade etmek için hareketten daha iyi bir yol var mı?
Evet, yer değiştirme sürecinden bahsediyoruz. Otizmli bireyler, öz uyarım hareketleri ile yer değiştirme işini çok doğal bir şekilde gerçekleştirirler. Mesela stres çarkları… Bağışlayın, bende dispraksi (hareket planlama bozukluğu) var. Görsel öz uyarım öğeleri harikadır. Çünkü görsel öz uyarım öğelerinin dikkat dağıttığını fark ettim. Bu benim, kristallere bayılırım. Görsel öz uyarım! Aroma terapisi bir öz uyarım olabilir, kokular da öz uyarım unsurları olabilir. Bazı otizmliler koku uyarıcılarına bayılır. Ama aroma terapisi bir başkadır
Muhteşem bir öz uyarım öğesidir Dansla öz uyarım yolunu öğrendim. Esasen oturduğum yerde ya da ayakta, bir anda dans etmeye başlayabilirim. Kendime özgü öz uyarım hareketlerimi geliştirdim. Müzikle de yapabiliyorum. Otizmli bireylerin bir savunma mekanizması olarak bu öz uyarım yollarına başvurmalarına izin verilmezse bu son derece stresli davranışlara sebep olabilir. Kontrolü kaybetmemeye çalışıyorum Bazen şöyle oluyor… ve kafama vurmaya başlıyorum. Bir de dermatoilamani durumum var; tekrarlı bir şekilde cildini çekme hareketi. Bunu sekiz yaşımdan bu yana yapıyorum ve bugün otuz iki yaşındayım Trikotilomani, durmadan ve aşırı şekilde saçları çekme hareketidir ve ben bunu bacaklarıma yapıyorum. Elime bir cımbız alıp, saatlerce oturarak tüylerimi yolabilirim. Ellerim ve yüzümle çok fazla oynarım. Saçımı tutup çeviririm. Ama otizmli yakınlarınıza “Öz uyarım hareketlerinden kaçın” dememelisiniz.
Bu alışkanlıklar hakkında konuşmak, otistik ve diğer nöroçeşitliliğe sahip bireyler için gerçekten faydalıdır. Bunun yerine “Hangi öz uyarım hareketlerini yapıyorsun?” Sana ne faydalı geliyor? Zararlı öz uyarım hareketlerinden nasıl kaçınıyorsun?” gibi sorular yöneltilmelidir. Ben dans ederim Peki ya siz? Siz hangi öz uyarım hareketlerine başvuruyorsunuz.’